Hindoeïsme terminologie
A
Abhinav Bharat Society ‘Jong India Vereniging, opgericht
in 1930 door de gebroeders Savarkar
als organisatie van gewapende strijd voor een onafhankelijke hindoe staat tegen de koloniale regering
van Brits-India.
acarya ‘Meester’,
eretitel van een religieus leermeester of guru.
Aditi ‘Oneindigheid’,
als vedische godin dochter van Daksha, gehuwd met Kashyapa, moeder van de 6 of
12 grote Aditya goden.
Aditya 6
of 12 grote vedische godheden, zonen van Aditi: Angsha, Aryaman, Bhaga, Dhatri,
Indra, Mitra, Pushan, Savitri, Tvashtri, Varuna, Vishnu, Vivasvat.
adivasi Eerste of
oorspronkelijke bewoners van India, oude Indiase stammen.
Advaita vedanta Vedanta school van Shankaracarya, die streeft naar de principiële eenheid en vereniging van atman en brahman. Er
wordt in deze traditie nadruk gelegd op de totale abstractie van het absolute brahman, d.m.v. het begrip nirguna brahman, dat zonder
eigenschappen is, naast het sanguna
brahman dat nog symbolisch kan worden voorgesteld in de vorm van goden.
Agama Post-vedisch
geschrift over ritueel.
Agni ‘Vuurgod’.
God aan wie de eerste hymne van de RigVeda
is gewijd. De Agni puja is nog altijd
van groot belang in India.
ahimsa ‘Niet-doden’,
belangrijke hindoe deugd,
samenhangend met het idee dat wat met de dood te maken heeft onrein is (tenzij
in uitzonderlijke gevallen ten behoeve van puja
(offerritueel)). Het is met name door Mahatma Gandhi verheven tot principiële geweldloosheid.
Allahabad Stad
in Zuid-U.P. (ca. 1.2 miljoen inwoners). Het is de plaats waar de Ganga en Yamuna samenstromen en heeft ook een oude religieuze naam: Prayaga. Hindoes geloven dat hier ook nog een derde mythische ondergrondse,
c.q onzichtbare rivier, de Sarasvati aan de oppervlakte komt. Het
is een van de 4 Kumbh mela steden,
waar eens in de 12 jaar dit grote festival plaatsvindt.
Het
is tevens de locatie van het oude Kaushambi,
waar Ashoka een van zijn pilaren heeft opgericht. De huidige naam Allahabad is afkomstig van de Moghulkeizer
Akhbar die hier een nieuwe vestiging liet bouwen. In de mythologie is het de
locatie van het eerste offer van Brahma.
Angkor Wat 12e
eeuwse tempel in Noord-Cambodja, die de hindoe
kosmos rond de berg Meru
voorstelt. Het is het grootste tempelcomplex ter wereld.
Amarnath Hindoe
pelgrimsplaats in Kaschmir, waar zich in een grot een jyotir Shiva lingam van ijs bevindt.
Ambedkhar, Bhimrao Ramji (1891-1956). Jurist, lid van de
onaanraakbare Mahar kaste, mede-opsteller van de grondwet van het
onafhankelijke India. Strijder voor afschaffing van het kastensysteem (waar Gandhi de harijans alleen wilde toelaten tot de shudra, de laagste varna kategorie.)
Ambedkar bekeerde zich uiteindelijk
samen met miljoenen Mahars formeel tot het boeddhisme,
waardoor een nieuwe Indiase boeddhistische beweging ontstond.
amrta ‘Nectar’,
godendrank die onsterfelijkheid geeft, door de goden gekarnd uit de
oer(melk)oceaan.
Annapurna Godin,
vorm van Durga, die voedsel uitdeelt,
afgebeeld met een grote lepel (sruva).
Naar haar is een beroemde berg (8091m) in de Himalaya van Midden-Nepal genoemd.
ar(a)ti dipa Vuur offer (schaal).
Arjuna ‘Wit’.
Derde en belangrijkste van de vijf Pandava
broers, dappere strijder. Strijdmakker en gesprekspartner van Krishna de wagenmenner in de Bhagavat Gita.
artha ‘Doel’, motief, succes of winst. (Zie:
purushartha.)
arya ‘Edel’,
verheven titel waarmee de ‘vedische’ Kaukasische volkeren en nog altijd brahmanen zichzelf aanduiden. (Ten
onrechte (o.a. door Hitler) in raciale zin gebruikt.) Ook gebruikt als titel
van wijze mediterende kluizenaars.
Arya Samaj Orthodoxe
hindoe revival beweging in 1875 in
Bombay gestart door Swami Dayanand Sarasvati, die herstel van de pure Vedische
traditie voorstond, en een monotheïstisch hindoeïsme
ipv afbeeldingenverering. De Arya Samaj raakte zeer betrokken in de
onafhankelijkheidsstrijd en bij het geweld dat met de Partition gepaard is
gegaan. Ook in het onafhankelijke India is de beweging verbonden met
nationalistische politieke partijen als de Hindoe
Mahasabha, de Visva Hindu Parishad en
de Bharatiya Janata Party, die van
India een hindoe staat willen maken in plaats van een seculiere multi-religieuze.
Nog steeds zijn deze bewegingen zeer invloedrijk en verantwoordelijk voor telkens
weer oplaaiend sectarisch geweld.
asana Lichaamshouding.
De yoga van lichaamsoefening kent er vele, waarvan de padma asana (lotushouding) als meest basale is te beschouwen.
ashram(a) 1. soort klooster, verblijfplaats voor
asceten.
2.
levensfase, waarvan volgens de varnashrama
dharma de volwassen hindoe man er vier moet doorlopen.
Ashtadhyayi Panini’s
geschrift over de grammatica van het Sanskriet
(6e eeuw v. Chr).
atman ‘Zelf’
of ziel, concept in de hindoe vedanta
filosofie, waarin gestreefd wordt naar de verheffing van het individuele zelf
tot eenwording met het opperste universele zelf (brahman)
Aum Mystieke
syllabe of oerklank, waaruit het universum voortkomt of die het allemaal omvat.
(Ook geschreven als ‘Om’.) Vaak
uitgesproken als (onderdeel van) mantra, invocatie of gebed.
Aurobindo Aurobindo Ghose (1872-1950). In Engeland
opgeleid spiritueel leermeester. Na zijn terugkeer in India, nam hij deel aan
de Indiase onafhankelijkheidstrijd en werd gearresteerd. Daarna begaf hij zich
op het spirituele pad en stichtte in Pondicerry een ashram waar hij ‘integrale yoga’
onderrichtte en een zeer teruggetrokken leven leidde
avatar(a) ‘Afkomst’, verschijningsvorm of
manifestatie van een godheid; Met name Vishnu heeft talrijke avatar(a)s, zoals Rama, Krishna en ... Boeddha.
Ayodhya Stadje
in Oost U.P. (50.000 inw.), een van een reeks van 7 heilige Indiase steden, wo.
verder Benares, Mathura, Hardvar, Dvaraka, Kancipura en Ujjaini. Ayodhya geldt als
de oude hoofdstad van koning Ram. In 1992 hebben hindoe nationalisten er de
eeuwenoude Babri Masjid vernield, wat aanleiding was tot de enstigste opleving
van sectarisch geweld tussen hindoes en moslims sinds de Partition.
Ayur veda ‘Levenskennis’, aanduiding van inheemse
Indiase geneeskunde.
B
Badh(a)rinath Aan Vishnu gewijde pelgrimsplaats, hoog in de
Garhwal Himalaya. Samen met Yamunotri,
Gangotri en Kedarnath, maakt Badhrinath
deel uit van de Char Dham.
Bahai Nieuwe
monotheïstische religie met ca 5 miljoen aanhangers wereldwijd, waarvan ruim 2
miljoen in India. Bahai geloven in eenheid van alle religies, eenheid van de
mensheid, en van religie en wetenschap. God is almachtig, maar oneindig en niet
direct benaderbaar. Daarom heeft hij boodschappers gezonden en alleen via hen
heeft Hij zich aan de mens geopenbaard. Alle oude profeten en leermeesters van
de wereldreligie zijn zulke boodschappers en de laatste is een zekere Bahaullah
die halverwege de 19e eew in Perzië de Bahai religie heeft gestart
en met een nieuwe boodschap is gekomen. Deze komt erop neer dat gebed,
meditatie en de ethische in spanning van iedere geloofsaanhanger tot
uiteindelijke vrede, gerechtigheid en waarheid zullen leiden.
Bali Dichtbevolkt
eiland in Indonesië, direct ten oosten van Java met grote (93%) hindoe
bevolking. De oppervlakte van Bali is ca. 1/7 x NL en de totale bevolking ruim
3.2 miljoen.
Bangladesh Democratische republiek ten noordoosten van
India in de delta van de Brahamaputra rivier met een oppervlak van 3.5 x NL en
een extreem dichte bevolking van 150 miljoen, waarvan ca. 83 % moslims en 16%
hindoes.
Benares Zie: Varanasi
Bhag(a)hvan ‘Gezegend’ (heilig,
goddelijk), wordt als titel voor godheden als Shiva,
Vishnu of Krishna gebruikt, maar ook
voor God in zijn algemeenheid
Bhagavat Gita ‘Lied van de gezegende’, onderdeel van het Mahabharata epos, waarin Krishna aan Arjuna de hindu dharma
als bhakti-marga uitlegt: men dient
zijn emoties te overwinnen en maatschappelijke plicht te doen uit liefde (bhakti) voor God of de godheid, in dit geval Krishna.
Bhagvan Shree Rajneesh, Osho (19-1990). Indiase leermeester gevestigd in Puna en Oregon. Zeer
populair onder westerlingen. Zijn leer was zeer eclectisch en had het meest van
een moderne vorm van tantrisch boeddhisme.
Bhairava Woeste
manifestatie van Shiva.
Bhaja
bhajan Religieus lied,
meestal gezongen door een groep toegewijden.
bhakti ‘Toewijding’
of liefde voor een godheid, een kernbegrip in de Indiase religies. Het wordt in
het hindoeïsme als weg (bhakti-marga)
naar de verlichting gezien.
Bharat(a) 1.
Vorsten en clannaam van de ‘arya’s’,
2.
India.
Bharatiya Janata Party (BJP) Nationalistische politieke partij, opgericht
in 1980, maar teruggaand op vroegere hindoe nationalistische partijen vanaf
1951. Geïnspireerd door de hindutva
ideologie staat de BJP in principe in plaats van een seculiere een hindoestaat
voor. Door echter telkens het compromis met de National Congress Party aan te
gaan, heeft ze zich tot momenteel grootste politieke partij weten op te werken.
Bhim(a) Pandava
broer, krachtpatser, zoon van Vayu of Pavana.
Bhu (devi) De
aarde als godin. Zie ook: Prithvi.
Bhutan Zeer
dun bevolkt onafhankelijk
Himalayastaatje ten noordoosten van India. Oppervlakte bijna 1x NL, bevolking
750.000. Mahayana boeddhistische monarchie met recente pogingen tot
democratisering. Het is qua cultuur en natuur een soort door de UN gesponserd
nationaal park.
bindu ‘Druppel’,
de gekleurde stip die vrouwen op hun voorhoofd dragen als versiering.
Tegenwoordig vaak opgeplakt.
Boeddha NL.
Buddha (‘Verlichte’), Siddhartha
Gautama Shakyamuni, 6e eeuwse grondlegger van het boeddhisme. Door
de Boeddha als verschijningsvorm van Vishnu te kategoriseren, wordt het
Boeddhisme tot een afwijkende stroming van het hindoeïsme gereduceerd.
boeddhisme NL.
Van oorsprong Indiase Religie die
teruggaat op de historische Boeddha (verlichte) Shakyamuni (6e eeuw
v. Chr), die de 4 edele waarheden en het achtvoudige pad verkondigde, van
lijden naar verlichting. In de eerste periode was dit vooral weggelegd voor
monniken. De Boeddha leefde in Noord-India en heeft rondgereisd in Magadha en
Koshala. Het monnikschap is atijd een van de peilers gebleven van het
boeddhisme, maar later is het de weg naar verlichting verbreed en ook voor
leken toegankelijk geworden. Het boeddhisme is in de Mauryatijd verbreid over
India en vervolgens verbreid naar Sri Lanka en Zuidoost-Azie. Vervolgens vanaf in de Kushanatijd via de
zijderoute naar Centraal- en Oost-Azië. Uiteindelijk is de aanhang en verbreid
zo grootschalig dat het tot een van de wereldreligies wordt gerekend, maar in
India is het vanaf de 10e – 12e eeuw bijna geheel verdwenen. Alleen in de Himalaya deelstaten
vinden we enkele Tibetaans boeddhisten. Bovendien zijn er enkele miljoenen
Mahar dalits, aanhangers van Ambedkar, die zich in 1953 massaal tot het
boeddhisme hebben bekeerd.
Brahma Schepper,
oppergod, die samen met Shiva en Vishnu de trimurti vormt, wordt maar in enkele tempels in India vereerd,
afgebeeld als met 4 gezichten en 4 armen die zijn attributen vasthouden:
scepter, lepel, rozenkrans en het
belangrijkste: een boek (de Veda).
Zijn rijdier is een zwaan en zijn vrouw Sarasvati.
Uiteindelijk is Brahma (zoals alle
grote goden) de vergoddelijking van brahman.
brahmaan NL. priester, lid van
de priesterkaste (In het Engels: brahmin).
brahman Universeel
bewustzijn, het opperste zijn, de ultieme trancendentie, , ongeboren,
onsterfelijk, alomvattend, zonder begin of eind, het ultieme meest wezenlijke,
immanent in alles, doel en bestemming van alles.
Brahmana 1.
Tweede deel van de Veda’s, leiddraad
voor brahmanen (priesters)
2.
brahmaan (priester).
brahmanisme Vroeg
hindoeïsme, dat zich met name op de Veda’s
en Upanishads baseert.
Brahmaputra Rivier,
die ontspringt bij de berg Kailash in
West-Tibet, door Tibet naar het oosten stroomt en dan via door Noordoost-India
en Bangladesh naar de Golf van Bengalen.
Brahmo Samaj Hindoe
monotheïstische reform beweging, gestart in 1828 door Ram Mohan Roy en voortgezet door Debendranath Tagore, vader van Rabindranath.
brahmin Eng.
zie: brahmaan en Brahmana 2.
Buddha Zie:
Boeddha.
C
cakra 1. Discus
2.
Wereldkring of rad van de dharma.
3. Lichaamscentrum in
tantrisch meditatieritueel, waarvan er zich tussen stuit en kruin een zevental
laten visualiseren. Zie: kundalini yoga.
Cand(r)a ‘Maan’(god)
capa Boog, attribuut van koning Ram en zijn broer Lakshman.
Char dham De 4 klassieke pelgrimsoorden in de Garhwal
Himalaya: Yamunotri, Gangotri, Kedarnath en Bhadrinath.
Chola Hindoe
koningsdynastie die langdurig 9e-14e eeuw in Tamilnadu
(Zuid-India) heeft geheerst en bij tijden grote expansie in India noordwaarts,
maar ook naar Sri Lanka en de
Malediven)heeft gekend. Uit tempelbouw en bereomde bronzen sculpturen blijkt
een Shivaietische voorkeur. Beroemd uit hun tijd is de grote Bradishvara tempel
in Tanjore.
D
dakini Vrouwlijk
bloeddorstig wezen in de entourage van Kali.
Daksha Vedische
stamvader, een soort oerheerser en scheppende godheid, vader van Aditi. Zijn
andere dochter was Shiva’s geliefde, maar juist Shiva werd door Daksha van het
grote offerritueel uitgesloten.
dalit ‘Onderdrukt’,
aanduiding voor kastelozen of outcasts, die naar emancipatie streven.
damaru Dubbele
sjamanentrommel, attribuut van Shiva
Nataraj.
danda Staf of
wapenstok, attribuut van Yama.
darshan Direct
‘zien’ of ontmoeten van vereerde persoon of (afbeelding van) godheid.
Dasa Benaming
van de Dravidische oudste bevolking van India.
Dasain Nepalese
versie van Dashahra, waarbij zwarte
stieren!, bokken en en hanen aan Kali-Durga
geofferd worden.
Dashahra 10-daags
festival in september-october, waarbij het bedwingen van demonen wordt gevierd.
Voor Vishnuieten de overwinning van Ram op Ravana, voor Shivaieten
van Kali of Durga op Mahisha asura. Dashahra gaat gepaard met de Navaratri (9 nachten) puja.
Dayananda Sarasvati (1824-1883). Stichter van de orthodoxe hindoe revival beweging Arya Samaj te Mathura.
deva ‘God’.
devi ‘Godin’.
Devi Grote
moedergodin, van wie alle godinnen een verschijningsvorm zijn. Zij wordt ,
naast Shiva en Vishnu, het meest aanbeden.
devta ‘Godheid’.
dharma Religie,
religieuze leer, maar ook de kosmische en sociale orde en de bijbehorende
ethische plichten.
Didarganj
dipa (Rituele)
olielamp
Di(pa)vali ‘Lichtjesfeest’. Een hindoe nieuwjaarsviering. Men viert de thuiskomst van Ram en Sita, en vereert vooral Lakshmi
en Ganesh, opdat ze rijkdom en geluk
brengen in het komende jaar.
duhkha Lijden,
pijn (een basisbegrip in het boeddhisme).
Zie: sukha.
Durga Woeste
vorm van Devi of Parvati, die gezeten op een leeuw de demon Mahisha verslaat.
G
gada (rituele)
knots, knuppel.
Ganapati Zie: Ganesha
Ganesh(a) Olifantsgod, half mens-half olifant, zoon
van Shiva en Parvati, ruimt hindernissen uit de weg, geholpen door zijn rijdier
de rat.
Gandhi Mohandas
Karamchand Gandhi, ook: Gandhi ji, bijgenaamd Mahatma (grote ziel) (1869-1948),
geboren in Gujerat, studeerde rechten in Engeland en werd advocaat in
Zuid-Afrika. Kwam in 1915 naar India,
waar hij de grote leider van de onafhankelijkheidsstrijd werd en voorbeeld van ahimsa, een eenvoudige ascetische
levensstijl en satya
(waarheidsgetrouwheid).
Ganga Ganges,
heiligste rivier in Noord-India.
Stroom van Gangotri in de Garhwal
Himalaya langs Varanasi naar de Golf
van Bengalen.
Gangotri Bron van de
Ganges in de Garhwal Himalaya.
Garuda Mensvogel,
rijdier van Vishnu.
ghanta (Rituele)
bel.
go(mata) (Heilige
moeder) koe. Alom vereerd door hindoes.
Het slachten van een koe wordt als misdaad gezien.
gopal(a) ‘Koeienbeschermer’,
aanduiding van Krishna als
herdersjongen.
gopi Herdersmeisjes,
die uit liefde (bhakti) voor Krishna hun familie en echtgenoten in de
steek laten.
gotra Clan
of lineages, exogame groep verwante families met gemeenschappelijke afstamming
via de mannen. Iedere jati betaat uit
verscheidene tot vele gotra.
Gupta Koningsdynastie
van Magadha (350-650). In de Guptaperiode was er een van culturele
bloei waarin veel karakteristieke hindoe zowel
als boeddhistische kunst vervaardigd.
guru ‘Oudere’,
leermeester.
H
Hanuman(t) Apengod, half mens-half aap, zoon van Pavana, symbool van kracht, figureert in
het Ramayana als leider van het
apenleger en dat prins Ram helpt bij
de verovering van Lanka in de strijd
tegen Ravana.
Hara Aanduiding
van Shiva.
Harappa Archeologische
vindplaats, een van de oude steden van de Indusbeschaving. Zie: Mohenjo daro.
Hardvar Eigenlijk:
Haridvar of Haradvar, poort naar Shiva
of Vishnu, heilige stad in de Garhwal
(Utt.) aan de Ganga, waar de rivier
de vlakte heeft bereikt. Hardvar is een van de vier steden waar elke 12 jaar de
grote Kumbh mela wordt gehouden.
Hari Aanduiding
van Vishnu.
hari-hara Vishnu en Shiva gecombineerd.
harijan ‘Godsvolk’, Gandhi’s respectvolle aanduiding van dalit of outcasts.
hatha yoga ‘Krachts’yoga,
yoga om (lichamelijke) kracht en
gezondheid te ontwikkelen, waarbij lichaamsbeheersing het uitgangspunt is.
Himalaya ‘Sneeuw(verblijf)plaats’,
gebergte dat de noordgrens vormt van het Indiase subcontinent, verpersoonlijkt
als Himavat, vader van Parvati of Uma en Ganga. De Himalaya
wordt door de Indus en de Brahmaputra rivieren omsloten.
Himavat Verpersoonlijking
van de Himalaya als godheid.
Hindi Belangrijkste
van de Indiase talen, wordt het meest gesproken, m.n. in Noord- India en is een
van de twee officiële talen van het land. (de andere is Engels)
hindoe NL.
hindu: 1. Wie het hindoeïsme aanhangt en in principe in een hindoe familie geboren is. 2.
Wat van het hindoeïsme deel
uitmaakt.
hindoeïsme NL.
Het hindoeïsme is de religie van India. Het heeft er zijn oorsprong en de
meeste hindoes wonen in India, 80 % van de ruim een miljard
inwoners. We vinden het hindoeïsme ook in buurlanden van India, zoals in Nepal, waar de grote meerderheid van de
bevolking hindoe is (24 miljoen), en in Bangladesh (14 miljoen), hoewel hindoes
daar in de minderheid zijn. Op Sri Lanka is een deel van de Tamil
bevolking hindoe (2 miljoen), maar
ook zij vormen een minderheid. Voorts wonen er hindoes in Zuid-Afrika, in Suriname en op Bali in Indonesië, en in andere Zuidoost-Aziatische landen. Een
aantal hindoes werkt in de
Golfstaten, en tenslotte zijn er kleine hindoe
immigranten-gemeenschappen in diverse westerse landen. De algemene schatting
van het totaal aantal hindoes op de
wereld komt momenteel op bijna een miljard
uit. Dat is circa 13 % van de wereldbevolking en daarmee is het hindoeïsme de
op twee na grootste ‘wereldreligie’. Van de wereldreligies heeft het hindoeïsme
de oudste wortels. Het gaat terug op de Veda’s,
Sanskriet geschriften uit het 2e
millennium v. Chr, waar later Upanishads,
Purana’s en de Mahabharat en Ramayana
epen aan zijn toegevoegd. Het hindoeïsme
is in sterke mate verbonden met het traditionele hiërarchische maatschappelijke
systeem van kastenhierarchie en gearrangeerde huwelijken tussen familiegroepen.
Van een vooroudervereringsreligie heeft het zich ontwikkeld tot een
maatschappelijke ideologie en verlichtingsreligie met een centraal staand reïncarnatie
idee. Er worden vele goden en godinnen vereerd en talrijke rituelen uitgevoerd,
maar tegelijk zien velen al deze godheden als verschijning van een en hetzelfde
transcendent goddelijke principe, waar het individu tegelijk deel van uitmaakt
en waarmee het in principe identiek is. Deze vereniging te realiseren is de
uiteindelijke bevrijding (moksha) van
het wedergeboren worden. De hindoe religieuze
specialisten zijn in principe de leden van de brahmanen priesterkaste. Zij zijn vanouds de geletterden, lezen de
religieuze geschriften en voeren de rituelen uit. Als meest hoogstaande en
reine groepering staan zij het dichtstbij de goden en zijn het meest geschikt
om het contact met het goddelijke te verzorgen. Daarnaast is het voor
individuen mogelijk zich door bhakti
verering en yoga beoefening van geluk
en wijsheid te proberen voorzien. Zelfs kan men zich terugtrekken uit het
maatschappelijke en familieleven in een ashram
of het pad van een zwervende sadhu
of yogi
volgen.
hindoeïstisch NL. Zie: hindoe
Hindu Mahasabha ‘Grote hindoe vereniging’, politieke partij opgericht in
1909 door Pandit Mohan Malaviya, als tegenhanger van Indian National Congress
Party, die in de ogen van de Hindu Mahasabha te werelds en pro-moslim was.
‘Vir’ Savarkar was de belangrijkste
partij-ideoloog van de Hindu Mahasabha en degene die het Hindutva idee introduceerde.
Hindutva ‘Hindoeschap,
hindoe cultuur, een begrip van Vir
Savarkar, ca. 1930 leider van de nationalistische Hindu Mahasabha partij.
Het begrip diende om hindoe cultuur van hindoe religie te onderscheiden, met
als bedoeling dat Hindutva ook voor
niet-hindoes het kriterium werd voor
staatburgerschap van India als heilig
land.
Hindustan Term waarmee het hedendaagse India wordt
aangeduid, afkomstig van de Perzische verbastering van het Sanskrit woord Sind
(Indus) en -sthan (land). De term
heeft geen religieuze betekenis, en India is er Britse variant van. ‘Hindu’ en ‘hinduism’
(c.q. hindoe en hindoeïsme) in religieuze zin zijn ook van Engelse oorsprong.
hindustani 1.
persoon van Indiase afkomst
2.
Zie: Hindi
Hiranya-kasipu Demon die door de Vishnu avatar Narasimha
wordt gedood
Holi Voorjaarsfestival
van één dag in februari-maart, waarin men elkaar met gekleurde (m.n. rode)
vloeistof bekogeld als afweer van de demone Holika.
Anders ongeoorloofd gedrag wordt even getolereerd, o.a. kastenonderscheid
vergeten.
I
India Geboorte-
en thuisland van het hindoeïsme. Van
de ca. 1 miljard inwoners is er 80 % hindoe. De overige zijn moslim, christen, sikh, boeddhist, jain of bahai. India is een seculiere
democratische unie van deelstaten met grondwettelijk vastgelegde vrijheid van
religie. Het is voorts het kernland van
het Zuid-Aziatische of Indiase subcontinent, waartoe ook Pakistan, Nepal, Bhutan, Bangladesh en Sri Lanka
behoren. India heeft een oppervlakte van ca. 78 x NL en een bevolking van 1,25
miljard. (In India noemt men India Bharat of Hindustan.)
Indra Vedische
oppergod aan wie de meeste hymnen van de Rig
Veda zijn gewijd
Indus Rivier
die bij de berg Kailash in West Tibet ontspringt en door Noord-India en
Pakistan naar de Perzische Golf stroomt. De oude naam van de rivier, Sind, is
door de Perzen verbasterd tot ‘Hind’ in Hindustan,
waarvan de Britten vervolgens Indus
en India hebben gemaakt, terwijl ze
hindu en hinduism voor de religie en zijn aanhangers hebben gereserveerd. Hoe
dan ook de naam van de Indus rivier ligt aan al deze termen ten grondslag.
J
jain Aanhanger
van het jainisme.
jainisme NL.
Religie in India met ca. 2 miljoen aanhangers, die ascese waaronder strikt ahimsa, in de zin van niet-doden, als
weg naar verlichting zien. In de zesde eeuw gesticht door de 24e tirthankara, Mahavira. Jain monniken waren oorspronkelijk naaktlopende asceten,
maar in de eerste eeuw splitste zich een groep af, die witte kleding ging
dragen. Tot de 13e eeuw hebben er Jain koninkrijken in India betaan,
daarna nam het aantal Jains af. Jains kunnen geen landbouw bedrijven en wonen met name in
de stedelijke gemeenschappen, waar ze vaak in de bank-en zakenwereld werken.
jati (Sub)kaste,
endogame beroepsgroep. Elke jati
omvat een aantal gotra’s (Exogame
clans of lineages).
jnana Inzicht,
wijsheid, (spirituele) kennis.
jnana yoga Yoga meditatie gericht
op inzicht.
jyotir Spontaan
(‘uit het licht’) ontstaan.
jyotisha Astrologie.
jyotishvara Astroloog.
K
Kabir (1440-1518)
dichter, geroemd door hindoes, moslims en sikhs. Hij werd geboren in Benares als lid van de weverskaste, die
in die tijd en masse tot de islam werd bekeerd, vandaar zijn islamietische
naam. Hij stond echter boven de verschillende religies.
Kailash(a) Berg in (eigenlijk achter) de Himalaya in Tibet, die bij uitstek de
wereldberg Meru vertegenwoordigt en
geldt als hemelse woonplaats van Shiva.
kaivalya ‘Alleen
zijn’, doel van het omvattende, gematigde raja
yoga systeem van Patanjali, een spiritueel
thuis komen.
Kali ‘Zwarte’,
woeste en bloeddorstige godin, tantrische shakti
van Shiva. Afgebeeld met uitgestoken
tong druipend van bloed, blote hangborsten en een zwaard en een afgehakt hoofd
in handen, en een halsketting van doodshoofden.
kali yuga ‘Zwarte era’. 4e en laatste
en tevens kwalijkste wereldtijdperk, waarin de mensheid zich momenteel bevindt.
Kalidasha 5e eeuwse meest beroemde Sanskriet dichter en toneelschrijver van
de Gupta dynastieke periode te
Ujjaini.
Kalki ‘Wit
paard’, toekomstige en laatste avatar
van Vishnu, die aan het eind van de Kali yuga de mensheid komt redden.
kalpa Een
dag en een nacht van Brahma,
d.w.z. 4.320.000 jaar. Elke kalpa omvat 4 yuga’s. Momenteel bevinden we ons in de 4e en laatste,
de kwalijke kali yuga.
Kama(deva) ‘Liefde’,
verpersoonlijkt als godheid.Kama
wordt in de Upanishads genoemd als
een van de vier hoofddoelen (purushartha)
van de mens.
Kama Sutra Sanskriet
tekst uit de 4e eeuw, een soort praktische uiteenzetting over het
bedrijven van de liefde.
Kapila Wijsgeer
uit de 6e eeuw v. Chr, grondlegger van het Samkhya systeem
karma ‘Actie,
handeling’ en de morele gevolgen ervan die cumulatief zijn en oorzaak van samsara, het wedergeboren worden. Moksha, bevrijding, is het uiteindelijk
opheffen van karma en ontkomen aan samsara.
karma yoga Yoga van ethisch (m.n. onzelfzuchtig)
handelen.
karma marga ‘Pad’ of levensweg van ethisch (m.n.
onzelfzuchtig) handelen.
Karttikeya Oorlogsgod, zoon van Shiva, ook Skanda
genoemd, afgebeeld als strijder met 6 hoofden en een pijl en boog in handen en een
pauw als rijdier.
Kashi ‘Stralend’,
oude religieuze naam voor Benares.
Zie: Varanasi.
Kashyapa Vedische
stamvader, gehuwd met Aditi, waaruit
de grote Aditya goden voortkwamen.
kaste(n) NL.
Gebaseerd op van oorsprong Portugese term voor ‘puur of rein’. Nu in Europese
talen gebruikt voor: endogame beroepsgebonden groep (jati), of ruimer: maatschappelijk hiërarchisch geordende
kastenkategorie (varna).
Hoewel
volgens de Indiase grondwet een niet toegestane vorm van discriminatie, is het
hindoeïsme in sterke mate met het kastenstelsel
verbonden.
Kaurava Tegenstanders
van Pandava broers in het Mahabharata epos.
Kaushambi Oude
stad, waar Ashoka een van zijn zuilen
heeft geplaatst. De Moghulkeizer Akhbar bouwde hier een nieuwe vestiging, Allahabad. De plek is gelegen bij de
samenstroom van Ganga en Yamuna en heeft daarom tevens de
religieuze naam Prayaga.
Kedarnath Pelgrimsplaats
hoog in de Garhwal Himalaya, waar
zich een jyotir Shiva lingam bevindt.
Samen met Yamunotri, Gangotri en Badrinath maakt Kedarnath
deel uit van de Char Dham.
Ketu Mythische
kosmische demon, bestaande uit een drakenstaart, die kometen veroorzaakt. Ketu geldt net als zijn tegenhanger Rahu als een van de 9 planeten.
Khajuraho Oude
hoofdstad van de Chandella koningen (650-1150) in Madhya Pradesh, beroemd om 85
tempels met erotische sculpturen, gebouwd tussen 950 en 1100.
Krishna ‘Zwarte’,
8e en beroemdste avatar
van Vishnu. Krishna stamt van een herdersclan uit het stroomgebied van de Yamuna rivier. Als herdersjongen is hij
het object van bhakti van
herderinnetjes, onder wie Radha zijn
favoriet was. Hij wordt meest afgebeeld in het zwart of blauw, als
fluitspelende herder of als jongetje spelend met een boterbal.
Krishnamurti, Jiddu (1895-1990), onafhankelijk spiritueel
leermeester. Geboren in brahmanenfamilie
te Madras. Opgeleid in Frankrijk en Engeland en lid van de theosofische
beweging van Annie Besant te Adyar, die een avatar
in hem zag en grootse plannen met hem had.
Hij moest hier echter niets van hebben, splitste af en heeft verder
geweigerd zich ooit nog bij enige religieuze stroming aan te sluiten. Vooral in
het westen was hij zeer geliefd vanwege zijn onafhankelijke, gematigde
vredelievende en rationele denkbeelden.
kshatriya 2e varna of hoofdkaste van de strijders,
vorsten en bestuurders.
Kubera God
van rijkdom. Kubera is van oorsprong zelf een yaksha en bevindt zich in een
entourage van zulke halfgoden.
Kumara Andere
naam voor Karttikeya. Zie ook: Skanda.
Kumari ‘Maagd’,
benaming van Devi. In de
koningssteden van de Kathmanduvallei in Nepal worden jonge Newari meisjes
geselecteerd om gedurende enige jaren Kumari te belichamen.
Kumbha mela Grootscheepse
religieuze bijeenkomst van vooral sadhu’s,
die om de drie jaar beurtelings in Hardvar,
Prayaga, Ujjaini en Nasik
plaatsvindt.
Kundalini (yoga) In tantrische yoga wordt de vrouwlijke energie (shakti) gevisualiseerd als de slang Kundalini, die zich van beneden naar
boven door de cakra’s
(lichaamscentra) moet bewegen
Kurma ‘Schildpad’,
avatar van Vishnu, symbool van standvastigheid, zijn schild diende als basis
en draaipunt voor de wereldberg waarmee de goden de oermelkoceaan karnden om amrita te produceren.
Kushana Koningsdynastie
van Scytische oorsprong in Noordwest-India rond Mathura. Bekendste Kushanavorst
was Kanishka (begin 2e eeuw). Het Kushanarijk strekte zich uit naar
het noordwesten tot ver in Afghanistan, waar het de mn. boeddhistische Gandhara
kunst voortbracht. Het was een tijd waarin het Sanskriet als Indiase voertaal
werd gebruikt.
L
Lakshman Broer
van koning Ram, die hem in het Ramayana epos vergezelt op de zoektocht
naar de door de demon ravana van Lanka geschaakte Sita, Ram's vrouw.
Lakshmi Godin
van rijkdom en voorspoed, echtgenote van Vishnu,
afgebeeld met twee lotusbloemen.
linga(m) ‘Fallus’(symbool),
manier om Shiva als
vruchtbaarheidsgod voor te stellen. de lingam
wordt dan geplaast in een zg. yoni, waarmee
de vagina wordt gesymboliseerd.
Lomas Locatie
van een rishi grot in de heuvels van
Barabar.
lota (Rituele)
waterkruik.
Lothal Een
van de minder bekende (vgl. met Harappa en Mohenjo Daro) archeologische sites van
de Indus beschaving.
M
Madurai Oude tempelstad in
Tamil Nadu (Zuid-India).
Magadha Een
van de oudste koninkrijken van Noordoost-India met Patna (Pataliputra) als
hoofdstad. Al genoemd in de Rig Veda.
Later thuisland van boeddhisme en jainisme.
Pataliputra was ook hoofdstad van de Maurya
dynastie. Pas in de tijd van de Gupta’s
werd het hindoeïsme er weer dominant.
Mahabharata ‘Grote oorlog van de Bharata’s’, grootste epos ooit
op schrift gesteld, over de strijd tussen Pandava
broers en de Kaurava’s, met als
hoogtepunt de Bhagavat gita.
mahadeva ‘Grote
god’, aanduiding van Shiva zowel als Vishnu.
mahadevi ‘Grote
godin’, aanduiding van Devi, met name
in haar manifestatie als Parvati.
mahakala ‘Grote
zwarte’, aanduiding van Shiva in
woeste gedaante.
mahakali ‘Grote
zwarte’ aanduiding van Kali devi.
Maharishi Mahesh Yogi (1911-2008). Grondlegger van de
zo genoemde Trancendente Meditatie, een eenvoudige en voor iedereen toegankelijke
meditatievorm, die zeer is aangeslagen in het westen, waardoor de grootschalige
International Transcendental Meditation Society is opgericht. Overleden in zijn
ashram in Vlodrop, NL.
mahavakya ‘Grote zegswijzen’.
Voor aanhangers van de Vedanta zijn
dat er vier:
tat tvam asi, dat ben je; aham brahmasmi, ik ben brahma; ayam
atma brahma, deze zelf is brahma; prajnanam
brahma, wijsheid is brahma.
Mahavira Grondlegger van het jainisme in de 6e eeuw v.
Chr, de 24e tirthankara.
maheshvara ‘Grote heer’,
aanduiding van Shiva.
Mahisha asura Buffeldemon,
verslagen door Devi in de gedaante
van Durga en Kali.
maithuna Een
paar in (ritueel) seksuele verbinding, meestal in tantrische contekst.
Makara Mytisch
wezen, krokodil met olifantsslurf, rijdier van Varuna.
mala Bloemenkrans
of rozenkrans, kralenketting.
mandala Cirkel
of complex van geometrische patronen omsloten door een cirkel. De mandala is
een kosmische voorstelling en hulpmiddel bij visualisering in meditatie
oefening of ritueel. De term yatra
wordt voor de meest basale of abstracte vorm van de mandala gebruikt.
mandir Hindoe tempel
mantra Klankenreeks, ‘gebeds’-, bezwerings- of meditatiespreuk of -formule.
Manu Primaire
mens, stamvader van de mensheid.
marga religieus
pad, meditatieweg, spirituele levenswijze
Mathura Een
van de 7 meest heilige steden van India, gelegen aan de Yamuna ten zuidoosten van Delhi, geboorteplaats van Krishna, een van de hoofdsteden van de
Scytische Kushana dynastie.
mata ‘Moeder’,
aanduiding voor godin, Ook: eretitel.
matrika ‘Moeder’,
aanduiding voor godin.
Matsya ‘Vis’,
eerste avatar van Vishnu, die Manu van de zondvloed redde.
Maurya Koningsdynastie
van Magadha in Noord-India (hoofdstad Pataliputra, nu Patna), gesticht door
Chandragupta in 323 v. Chr. Bekendste Maurya vorst was Ashoka, die het boeddhisme verbreidde.
mela Grootscheepse
religieuze bijeenkomst of ‘jaarmarkt’.
Meru Wereldberg,
centrum van de wereld, axus mundi die ons met de hemel van Indra verbindt.
Mirabai (1547-1614),
Rajasthani prinses en dichteres, die haar bhakti
voor Krishna voorrang gaf boven
de Shakti verering van haar
echtgenoot en haar schoonfamilie. Haar gedichten en liederen zijn nog altijd
populair.
mithuna Paar
in (tantrisch ritueel) seksuele verbinding.
Mitra ‘Vriend’,
vedische aanduiding voor de zon en (dag)licht, (gepaard aan Varuna die de duisternis belichaamt en
zondaars straft).
Mohenjo Daro Archeologische
vindplaats, een van de oude steden van de Indus beschaving. Zie: Harappa.
moksha ‘bevrijding’
van samsara, in de vedanta filosofie de eenwording van atman en brahman, waartoe inzicht verkregen door de juiste levensweg van
meditatie en morele discipline moet leiden. Zie ook: mukti.
mudra 1.
zegel, 2. handhouding.
Muktananda, Swami (1908-1983), kundalini yoga leraar, stichtte een ashram in
Ganeshpuri bij Mumbai, kreeg ook veel westerse volgelingen na een wereldreis in
1974.
mukti Zie: moksha.
Mukti nath Hindoe
pelgrimsoord in de Himalaya van Nepal achter het Annapurna massief. Op deze heilige locatie op ca.4000m hoogte zijn een bron en een ‘eeuwige’ natuurlijke aardgasvlam op
dezelfde plaats, d.w.z. aarde, water, vuur en ether verenigd
muni Zwijgende
wijze asceet. Ook: eretitel.
murti 'vorm’,
belichaming, beeld of afbeelding van een godheid.
Muyalahan ‘Zondemens’, dwerg die het kwaad belichaamt
en door de dansende Shiva (nataraj) wordt onderdrukt.
N
Nadi 1. stroom,
rivier, kanaal,
2. energiebaan in het lichaam,
waardoor in de tantrische voorstellingswereld shakti
stroomt.
naga 1. Slang, m.n.
cobra, watergeest.
naga (baba) 2. Naakte asceet
Naga Naga stamlid, inwoner van Naga land.
Nakula Een
van de 5 Pandava broers, paardenman,
zoon van Madri.
nama-rupa ‘Naam
en vorm’, begrippen die in de Indiase filosofie staan voor het concrete,
eindige en tijdelijke, en in tegenstelling tot atman geest, ziel, bewustzijn,
die zich na de dood voortzetten en na de bevrijdende eenwording met brahman,
eeuwig, grenzeloos en boven iedere specifieke eigenschap verheven.
Nanak, Guru (1469-1539), grondlegger van het sikhisme, geboren als ksatriya bij
Lahore, vestigde zich later in Kartarpur (Punjab). Zijn nieuwe religie
combineerde elementen van de islam
zowel als het hindoeïsme, maar
verwierp de Veda’s en het
kastenstelsel, inclusief de autoriteit van brahmanen.
Nandi Stier,
rijdier van Shiva.
Narasimha ‘Mensleeuw’, avatar van Vishnu, ,
overwinnaar van de demon Hiranyakashipu.
narayana ‘Toevluchtsoord voor
de mens’, aanduiding van Vishnu of Krishna.
Nasik Heilige
pelgrimstad in Maharashtra aan de Godavari rivier, waar elke 12 jaar de Kumbha mela wordt gehouden (Zie ook: Hardvar, Prayaga en Ujjaini)
nataraj ‘Danskoning’,
manifestatie van Shiva.
Navaratri puja Ritueel van negen nachten waken bij de Shiva lingam tijdens het Dasshera of Dasain festival
Nepal Himalayastaat
ten noorden van India. Nepal heeft een oppervlakte van 3.5 x NL en een
bevolking van 28 miljoen. De staatsvorming van Nepal dateert van de 18e eeuw
en de Gurkha koning Prithvi Narayan Shah. Sindsdien is het een hindoe
koninkrijk geweest met een bevolking van 90% hindoes en een koning die als
incarnatie van Vishnu werd beschouwd, tot 2008. Daarna is door gezamenlijke
inspanning van Maoisten, communisten en
de democratische Congress Party de federale democratische republiek Nepal uitgeroepen.
nirguna brahman Het opperste zijn, of bewustzijn, dat zonder begin of eind
of welke andere hoedanigheid dan ook is. Het is een nadruk op de ultieme
abstractie van brahman, die wordt
gelegd in de Advaita Vedanta traditie
van Shankaracarya.
O
Om Zie: Aum
P
padma Lotusbloem,
een van de attributen van Vishnu en Lakshmi hodt er zelfs 2 vast.
padma asana Lotushouding, de meest ‘fundamentele’ yoga- en
meditatiehouding.
Pakistan Islamitische
republiek ten noordwesten van India, in het leven geroepen als resultaat van de
Partition in 1947 om tegenover het hindoe nationalisme in de onafhankelijkheidstrijd van India, de moslims een veilig heenkomen te
bieden. Pakistan heeft een oppervlak
van ca. 20x NL en 165 miljoen inwomers. Kenmerkend zijn grote ethnische
verschillen tussen bevolkingsgroepen en de geringe controle van de centrale
overheid.
Pala Boeddhistische
dynastie in Noordoost-India, m.n. Assam en het huidige West- en Oost-Bengalen,
in de 8e-11e eeuw stond het Pala rijk
als Kamarupa bekend.
panapatra (Rituele) waterofferkop.
Pancatantra Verzameling
morele verhalen en fabels, in de 5e eeuw op schrift gesteld door Vishnusharman.
Pandava Familie
van 5 (half)broers, de helden van het Mahabharata
epos: Yudhishthira, Bhima, Arjuna, Nakula en Sahadeva, die het opnamen tegen de Kaurava clan.
pandit(a) ‘Geleerde’, eretitel
voor geletterd persoon.
Panini Beroemdste
Sanskriet grammaticus (6e eeuw v.
Chr), auteur van de Ashtadhyayi.
Paraiyar Grote
zeer laaggeplaatste kaste in Zuid-India, waaraan Europeanen het begrip pariah hebben ontleend.
paria NL.
Outcast, kastenloze. De term wordt alleen door Europeanen gebruikt en is
eigenlijk een foutief gebruikte verbastering van de grote, laag geplaatste en
onderdrukte zuid-Indiase Paraiyar
kaste.
parikrama Circumambulatio,
rituele rondomwandeling. Zie ook: pradakshina.
parishad Bijeenkomst
van brahmanen om de Veda’s te bestuderen, ook in meer algemene zin van
religieuze vereniging gebruikt.
Parkham
Parsi Aanhanger
van de Parsi (‘Perzische’) religie.
Volgelingen van de Perzische profeet Zoroaster, waarvan er zich in de 8e
tot 10e eeuw talrijken, op de vlucht voor Moslimvervolging, aan de
westkust van India hebben gevestigd en nu nog altijd vooral in de regio van
Mumbai en hier en daar verspreid over heel India wonen. Het aantal Parsi’s in India is momenteel niet meer
dan enkele 10.000-en. Ze nemen er een soort kastenpositie in, hebben zich met
name in steden gevestigd en velen zijn hoog opgeleid.
Vuur en reinheid speelt een
belangrijke rol in hun rituelen die vooral betrekking hebben op huwelijk en
overlijden. De overledene wordt echter niet gecremeerd, maar krijgt een
‘hemelse begrafenis’ door het stoffelijk overschot op een platform aan de
gieren over te laten.
Parusharam(a) ‘Ram(a) met
de bijl’, avatar van Vishnu, die in een vorige yuga de mensheid van de tirannie der Kshatriya’s heeft bevrijd.
Parvati ‘Dochter van de
bergen’, godin, echtgenote van Shiva.
pashu-pati ‘Heer
van de dieren’ (lett. runderen), aanduiding van Shiva.
Pashu-path Nath Belangrijk Shiva
heiligdom bij Kathmandu, Nepal.
Patanjali Geleerde auteur van de Yoga Sutra (2e eeuw v. Chr), maar ook van
werken over geneeskunde en grammatica.
patra (Ritueel)
bord voor prasad.
pavitra Heilig
koord van de “2x geboren” hogere kasten
phala ‘Vrucht’,
positief karma, bv. voortkomend uit
correct religieus handelen.
pinda Offer van
een graan- of rijstballetje.
pitri Voorouder.
pradakshina Circumambulatio, rituele
rondomwandeling. Zie ook: parikrama.
pradhana ‘Het
eerste’, primaire materie, het puur lichamelijke in tegenstelling tot purusha, het geestelijke. (In het Samkya systeem van Kapila. Zie: prakriti)
Prakrit Met
Sanskriet verwante volkstalen.
prakriti Zie:
pradhana.
prana (Levens)
adem.
pranayama Ademhalingscontrole, een belangrijk onderdeel
van yoga.
prasad(a) ‘Genade of zegen’. Voedsel dat wordt
geofferd in puja’s aan de godheid.
Bij wijze van zegening wordt het dan door de pujari weer aan de gelovige wordt teruggegeven.
Prayaga 'Offerplaats’, oude
religieuze naam voor Allahabad. (Zie
ook: Kaushambi)
prem(a) Liefde, m.n. de
allerhoogste liefde voor Krishna.
preta Boze
geest, rondzwervende geest van bv. een overledene, die zelfmoord of een misdaad
heeft begaan.
Prithivi Vedische
aanduiding voor de aarde als godin. Zij zou met de hemel als vadergod, de zon
hebben voortgebracht. Een latere aanduiding voor de godin aarde is Bhu devi.
puja (Offer)ritueel
pujari Priester
die de puja uitvoert.
punya Verdienste(lijk
handelen, dat leidt tot) positief karma.
Purana ‘Oud’(e
boeken), Oude mythische teksten, die verhalen over het ontstaan van de wereld
en de goden en hun daden en belevenissen. De Purana’s zijn Sanskriet
geschriften van verschillende ouderdom met nog oudere tot dan toe mondeling
overgeleverde verhalen.
Purnima Volle maan
purdah Perzisch:
‘gordijn’, sluiering of meer algemeen scheiding der sexen.
Puri Stad
in Orissa, een van de heiligste pelgrimsplaatsen van India, waar zich de 11e eeuwse Jagan-natha tempel bevindt. In juni wordt hier het ratha-yatra feest gehouden met een grootse
processie van godenwagens. die de reis van Vishnu
van Gokula naar Mathura gedenkt.
Purusha Primaire
Man, die werd geofferd en uit wie alles is voortgekomen.
purusha 1.
‘Man’,
2. In het Samkhya systeem van Kapila: geest, in tegenstelling tot prakriti (materie, lichaam).
purushartha ‘Hoofddoel’stelling
van de mens. Vermeld in de Upanishads zijn er vier: kama (liefde, bevediging van verlangen), artha (winst, succes in beroep of onderneming), dharma (vervulling van religieuze en
morele plichten), moksha (bevrijding
van wedergeboren worden).
Pushkar(a) ‘Blauwe lotus’, naam van een heilige
watertank bij Ajmer in Rajastan. Het is een belangrijke pelgrimsplaats, met een
van de weinige tempel gewijd aan Brahma, die hier altijd aanwijzig zou
zijn. Bovendien is er in october-november een breroemde kamelenmarkt.
putra Zoon.
R
raga Indiase
klassieke muziekvorm.
Radha Krishna’s favoriet onder de gopi’s of herdersmeisjes. Ook: Radhika
Radhakrishnan, Sarvepalli (1888-1975) Indiaas vice-president van 1952-1962 en
president van 1962-1967. Geboren in Tamil Nadu, werd hij na zijn opleiding op diverse
Christelijke scholen, hoogleraar in Indiase en oosterse filosofie en religie,
en uiteindelijk Indiaas Unesco vertegenwoordiger.
Radhika Zie:
Radha
Rahu Mythisch
kosmisch monster, dat als een van de 9 planeten geldt. Rahu is alleen een hoofd
met enorme muil waarin zon en maan verslonden kunnen worden, wat eclipsen
veroorzaakt.
raja yoga (‘Koninklijke
yoga’) ook: Patanjali yoga. Alomvattend yoga systeem op grond van de Samkhya
wereldbeschouwing. Kennisontwikkeling, concentratie, ademhaling, moreel
handelen, krijgen alle een belangrijke plaats om kaivalya (alleen zijn) te
ontwikkelen, een geestestoestand van spiritueel thuiskomen.
De
raja yoga is gematigd en wijst extreme vormen van ascese en zelfpijniging af.
raksha(sa) Boze
geest, belager van de arya, de edele
wijze mediterende kluizenaar.
Ram(a) Oudste
zoon van Dasharatha, koning van Ayodhya.
Avatar van Vishnu en hoofdpersoon van
het Ramayana epos.
Ramakrishna ‘Paramahamsa’ (1834-1886). Bengali hindoe heilige, bekend van
de Ramakrishna mission, een
religieuze orde, gestart door zijn leerling Swami
Vivekananda, die ook jaren lang zijn uitspraken noteerde en uitgaf als The
Gospel of Ramakrishna. Ramakrishna bracht de meeste tijd door
als priester in de Dakshineshvara tempel bij Calcutta, waar hij verscheidene
openbaringen gekregen zou hebben.
Ramayana Een
van de twee grote Indiase religieuze heldendichten (zie ook: Mahabharata) over koning Ram, wiens vrouw Sita wordt geschaakt door de demonvorst Ravana van Lanka.
Vervolgens gaat het verhaal over hoe Ram,
vergezeld door zijn broer Lakshman en
geholpen door de apengod Hanuman en
zijn leger van apen, naar Lanka
reist, Ravana verslaat en Sita thuisbrengt.
ratha Rituele
wagen, waarin de afbeelding van een godheid wordt getransporteerd.
ratha mela Festival waarin de
godheid in een ratha wordt
getransporteerd.
Ravana Demonvorst van Lanka in het Ramayana
epos.
Rig Veda Oudste
van de vedische tekstverzamelingen (samhita),
vermoedelijk in het 2e millenium v. Chr. op schrift gesteld in
archaisch Sanskriet. De mondelinge
overlevering is wellicht veel ouder en wordt toegeschreven aan diverse rishi’s. De hymnes zijn gericht op een
reeks van godheden, van wie Indra en Agni de belangrijkste. Men zegt ook wel
dat de hymnen van de Rig Veda eeuwig
hebben bestaan, maar door de mythische heilige Vyasa tot een enigszins geordend geheel zijn bijeengebracht.
rishi Vedische
ziener of wijze. Ook gebruikt als eretitel.
Rishikesh Plaats nabij Hardvar, aan de rand van de
Gangesvlakte, precies waar de rivier uit de bergen van de Garhwal Himalaya
omlaag komt. Hier zijn talrijke ashrams
gevestigd.
Roy, Ram Mohan (1772-1833), religieus hervormer, grondlegger van de
Brahmo Samaj. Hij was een van de eerste Indiase ambtenaren in dienst van de
Britse East India company. Geboren in een strenge hindoe familie, kwam hij
tijdens en na zijn dienstperiode in contact met de christelijke missie, waarna
hij besloot het monotheïstisch karakter van het hindoeïsme te benadrukken. Ook
zette hij zich in tegen de sati.
Rudra Vedische
dondergod, ook: vorm van Shiva.
S
sadhana Visualisering(smeditatie).
sadhu Asceet-meditant,
die zich terugtrekt uit de maatschappij en afziet van bijbehorende kasten- en
familieplichten om zich geheel aan religieuze doelstellingen te wijden.
saguna brahman Het absolute, maar met kwaliteiten, zoals goddelijke voorstellingen.
(Vgl . nirmuna brahman)
Sahadeva Jongste
van de 5 Pandava broers, astronoom, zoon van Madri.
Sai Baba, Shri Sathya (1926-2011). Controversiele spirituele
guru, zou talrijke wonderen hebben verricht. Leider van een religieuze beweging
met een ashram in Puttaparthi, Andra
Pradesh. Beroemd citaat: Love
All, Serve All, Help Ever, Hurt Never.
samadhi Concentratie,
‘mindfulness’, geestelijke rust(plaats).
samhita Verzameling
geschriften.
Samkhya Filosofisch systeem
van Kapila (6e eeuw v.
Chr).
Samkhya sutra Tekst
van Kapila (6e eeuw v. Chr).
samsara Cyclus van altijd
maar wedergeboren worden.
sanatana dharma ‘Eeuwige wet’, traditionele maatschappelijke en kosmische
orde der hindoes en alle bijbehorende
ethische plichten.
sangam Samenstroom
(van rivieren). De heilige samenstroom van Ganga,
Yamuna en Sarasvati is dé Sangam
bij uitstek.
sannyasi(n) 4e stadium in het leven van een
hindoe (brahmaan). Ook meer algemene
term voor wie zich terugtrekt uit de wereld en maatschappelijk en familieleven
(vgl. sadhu).
Sanskriet Sanskrit,
taal van de religieuze geschriften, een lingua franca, in tegenstelling tot Prakrit (alleen gesproken volkstalen).
Het Sanskriet wordt door hindoes als
heilige taal beschouwd en geldt als moeder van alle indo-europese talen.
Sarasvati Godin, vrouw van Brahma, afgebeeld met luit, beschermvrouwe van kunst en wetenschap.
(Ook mythische onzichtbare ondergrondse heilige rivier, die te Prayaga samenstroomt met de Ganga en Yamuna.
sari Traditionele
hindoe vrouwendracht, een meterslange zeer dun katoenen wikkeldoek.
Sati Vrouw
van Shiva, dochter van Daksha. Deze koning
Daksha verachtte Shiva zo, dat hij hem niet op het belangrijkste offerritueel
uitnodigde, waarop Sati zich uit
woedde en treurnis in de vlammen stortte en stierf.
sati Weduwenverbranding
als symbool van ultieme zelfopoffering van de vrouw aan haar man. Oud hindoe
gebruik dat weduwen aanzet tot zelfverbranding op de brandstapel van hun
overleden echtgenoot.
Savarkar, Vinayak Ganesh Damodar (‘Vir’) (1883-1966). Ideologisch leider van de
Hindu Mahasabha en stichter van de Abhinav
Bharat Society, die met de term Hindutva
kwam “om de Indiase politiek te hindoeïseren en het hindoeïsme te
militariseren”.
Savitr Dageraad,
zonnekracht. Vedische godheid, een van de zonen van Aditi.
shaivnava Shivaïet,
aanhanger van Shiva. De Shivaïeten vormen na de Vishnuïeten nog altijd de
belangrijkste stroming in het hindoeïsme.
Shakti Vrouwelijke
kracht, aspect van Devi en al haar
manifestaties (devi), dikwijls
afgebeeld als vrouwelijke wederhelft of consort van een mannelijke godheid.
Belangrijk
en vereerd aspect in tantrisme of
tantrische yoga.
shalabhanjika ‘Salboomtakbuigsters’, een groep yakshi’s die de entourage van Kubera
vormen, wulpse dames in tribanga, die vruchtbaarheid brengen. Ze houden een
Salboomtak vast hebben en een beek om de stam geslagen waardoor de boom meteen
gaat bloeien.
shaligram(a) Ammoniet,
versteende schaaldier. Deze worden door hindoes vereerd als symbool van
godheden als Vishnu of Shiva. De fossielen worden in rivierbeddingen tot diep in
en zelfs achter de Himalaya bergen gevonden, met name in de oudste, zg.
doorbraakrivieren, ten bewijze dat deze eerder bestonden dan de bergen en ooit
aan de zeekust heeft gelegen.
shankha Schelp, ritueel
muziekinstrument.
shankara Naam van Shiva in de vorm van schepper.
Shankara(carya) Grote hindoe reformer (8e-9e eeuw), geboren
in Kerala, grondlegger van de monistische Advaita
Vedanta filosofische richting, bestreed boeddhisme
en andere heterodoxe stromingen, stichtte een orde van sannyasins, de Dashanami, en religieuze centra in: Puri, Dvaraka, Badrinath en Shringeri.
shanti ‘Vrede’,
rust, vaak uitgesproken als wens en onderdeel van mantra, invocatie of gebed.
shara (Rituele)
pijl.
shastra Leer,
regel, als onderdeel van de eeuwige dharma.
Shiva Oppergod. Samen met Vishnu, een van de twee belangrijkste goden van het hindoeïsme. Met Brahma samen vormen zij de trimurti, de 'drie-vormige'. Shiva is de grote vruchtbaarheidsgod,
schepper en vernietiger. Hij zorgt voor de dynamiek van de wereld en de kosmos.
Hij is het voorbeeld en de beschermer van de waarheidzoekers, de ascetische
meditanten en yogi’s. Vermoedelijk
was Shiva al bekend ten tijde van de Indusbeschaving en mag hij in de Veda’smet
de dondergod Rudra worden geïdentificeerd. Uit het mythologische conflict
tussen koning Daksha en Shiva, mag een zeker spanningsveld tussen de vroegste
Shiva opvattingen het het brahmanisme worden verondersteld. In Purana’s en epen komt een uitgebreide
mythologie rond Shiva naar voren, maar men denkt het pas vanaf de vijfde eeuw A.D. is dat de Shiva verering zo’n
belangrijke rol in het hindoeïsme is gaan spelen.
Zijn
belangrijkste attribuut is de trisul,
drietand,zijn rijdier de Nandi, en de vele vormen waarin hij wordt afgebeeld
zijn o.a.: nataraj (koning van de
dans), yogi in padma asana die
de overstromende hemelse Ganga in
zijn haar opvangt, Bhairava, een
woeste tantrische verschijningsvorm, en als partner van Parvati, wat nog vaker symbolisch wordt weergegeven door een lingam in een yoni.
Shiva ratri ‘Nacht van Shiva’, belangrijk festival rond Shiva lingam in februari-maart .
Shivananda, Swami (1887-1963), spiritueel leermeester, arts en ayurvedist.
Geboren in Zuid-India, studeerde medicijnen en praktiseerde geneeskunde,
waarbij hij zich op de allerarmsten en meest laaggsplaatsten in de samenleving
richtte. Hij trok zich vervolgens terug als sannyassin
in Rishikesh, waar hij een grote ashram stichtte in 1932 en de Divine
Life Society oprichtte in 1936 en de Yoga Vedanta Forest Academy in 1948,
organisatie die nog altijd bestaan en worden geleid door zijn leerling Swami
Cidananda.
shloka Couplet,
kleinste onderdeel van de epische literatuur.
shradda Vedisch
ouderoffer aan de voorouders (pitri’s).
Shri ‘Geluk’,
zeer algemene eretitel.
shruti ‘Gehoord,
vernomen, onthuld’, geopenbaarde teksten, de allerheiligste basisgeschriften: Veda’s, Upanishads, Purana’s, Tantra’s zijn niet van menselijke
auteurs afkomstig, maar onthuld aan zieners (rishi) en door hen alleen doorgegeven of overgedragen.
shuddha ‘Rein, puur’ in
rituele zin.
shuddhi Reinigingsritueel.
Shudra 4e en
laagste kastekategorie van handwerkslieden, landarbeiders.
singh ‘Leeuw’,
Singh is veel voorkomende Indiase naam, en onder Sikhs in het bijzonder.
Sikh Nl. Lid
van het Sikh volk, aanhanger van het Sikhisme.
sikhisme Nl.
Indiase religie, gesticht in de 15e eeuw in de Indiase Punjab door
Guru Nanak. Deze is opgevolgd door een reeks van 9 volgende guru’s. De 11e en laatste
guru is geen persoon maar een geschrift, de Guru Granth Sahib, een verzameling
van teksten en uitspraken van voorafgaande guru’s.
Het sikhisme is een monotheïstische
religie, die elementen uit de islam en hindoeïsme
verenigt, maar geen priesters en kastensysteem kent. De belangrijke tempel is
de Gouden Tempel in Amritsar. Verder
zijn er gurudvara’s als open plaasten van samenkomst waar iedereen kan
overnachten en een maaltijd krijgen. De Sikh man is te herkennen aan: niet
geknipt haar, de tulband en een ritueel zwaard of dolk, een rituele kam,
katoenen ondergoed. Men baadt dagelijks en rookt niet. Manlijke Sikhs hebben
Singh (leeuw), vrouwlijke Kaur (prinses) als namen. Er zijn een kleine 30
miljoen Sikhs, waarvan 2/3 in India en daar weer van de helft in de Punjab en
de rest verspreid over het land en de rest van de wereld. De beleefde
aanspreek-, zowel als referentietitel van een Sikh is: sirdar.
Sindhu Oude naam voor
de Indus rivier. De landsnaam India is hiervan afgeleid.
siddha Wijze
meester met magische kracht.
siddhi Magische
kracht, wonderbaarlijk vermogen.
Sita Vrouw
van Ram, om wier ontvoering het in
het Ramayana epos allemaal te doen
is.
Skanda Oorlogsgod, ook: Karttikeya.
smriti Lett. ‘Herinnerd’. Alle officiële hindoe teksten, die geen shruti
(onthulde) teksten zijn, dwz. in geen geval de Veda’s.
soma Hallucinogeen
plantenextract waaraan een hele sectie van de Rig Veda is gewijd. Indra
was er een groot liefhebber van.
Sri Lanka Democratische eilandrepubliek ten
zuidoosten van India, met een oppervlakte van 1.5x NL en een bevolking van ca.
22 miljoen, waarvan 70 % boeddhisten en 7-15 % hindoes. Het geldt als bakermat
van het theravada boeddhisme. Tussen
de Sinhali meerderheid en de Tamil minderheid heeft ca. 25 jaar een
burgeroorlog gewoed waaraan in 2008 een militair afgedwongen eind is gekomen.
sruva Rituele
lepel
sukha Genot,
zoetheid
Surya Zon,
zonnegod.
sutra Lett. 'draad,
koord’, kort geformuleerde uitspraken of verzamelingen uitspraken, die door
leerlingen uit het hoofd moeten worden geleerd, en door leermeesters
becommentarieerd.
svastika Hakenkruis, oud kosmologisch symbool van de zon als
rad.
svayam bhu lingam ‘Uit zichzelf ontstane’ lingam (Zie ook: jyotir)
T
Tagore, Rabindranath (1861-1941), zoon van Debendranath, beroemd
bengali dichter en literator, in vele talen vertaald. Hij vormdehet
meditatiecentrum van zijn vader, Shantiniketan bij Calcutta, om tot een academische
onderwijsinstelling en stichte daarbij Shriniketan, een aparte universiteit
voor vrouwen.
Tanjore Stad
in Tamilnadu, Zuid-India, met de enorme Bradishvara Shiva tempel, gebouwd door de Chola
koning Rajaraja ca 1000 A.D.
tantra 1. Leerstreng,
voorschrift, geschrift over tantrisch ritueel.
2.
Rituele traditie rond Devi en shakti verering. De tantrische traditie
of het tantrisme kent talrijke extreme meditatie en yoga technieken, waar in
visualisering en symbolen met betrekking tot dood, geweld en seksualiteit een
rol spelen. In bv. kundalini yoga technieken
laten sommigen het symbolische gepaard gaan met daadwerkelijk seksueel contact
met een concrete partner.
tantrisme Stroming in de Indiase religies rond tantra, die zich ontwikkelde van de 3e
tot 9e eeuw en in het hindoeïsme vooral in de Shivaietische richting
voortbestaat.
tat tvam asi ‘Dat
bent u’, beroemdste aller mahavakyas
(grote zegswijzen) uit de Upanishads,
doelend op de eenheid van het brahman
(tat) en atman (tvam).
tika Rode
stip, veeg of vlek op het voorhoofd aangebracht, een soort zegening. In
principe wordt de tika aangebracht
bij een ritueel of tempelbezoek door een brahmaan, waardoor men deelgenoot
wordt in het goddelijke (in de vorm van een derde wijsheidsoog). Soms worden tika en prasad gecombineerd, waarbij wat rijstekorrels in de tikapasta op het voorhoofd worden
geplakt.
tirth yatra Pelgrimage, pelgrimsreis, reis via de tirth, de doorwaadplaatsen in de grote
(heilige) rivieren, die het thuisland afbakenen. De symbolische betekenis van
de rivieroversteek is het begin van een ander nieuw leven of een nieuwe
levensfase. De guru als tirthankara of veerman is een oude
Indiase symboliek.
trimurti 'Drie-vormige’,
schepper, behoeder, vernietiger. Voorgesteld als de drie grote goden, Brahma, Vishnu en Shiva, maar ook
wel als drie aspecten van een van hen, of - meer overeenkomstig de
daadwerkelijke verering - van Shiva, Vishnu en Devi.
trishul(a) ‘Drietand’,
attribuut van Shiva.
Tulsidas (1511-1637),
beroemd schrijver van de Ramcaritmanas, een populaire herschrijving van het Ramayana epos.
tyohar Religieus
feest of festival.
U
Ujjain(i) Een van een serie van zeven oude
heilige pelgrimsteden en tevens een van de vier steden waar iedere 12 jaar
beurtelings de Kumbh mela wordt
gehouden.
Ujjain ligt aan de Sipra rivier en was
ooit als Avanti, de hoofdstad van de legendarische koning Vikramaditya (95 v.
Chr.-78 A.D.) bekend. In de derde eeuw werd het hoofdstad van Candra Gupta.
Rond de Amareshvara lingam, een jyotir lingam, is een belangrijke Shiva tempel gebouwd.
Uma Allerschoonste
jonge en rondborstige vorm van Parvati
devi.
Upanishad 4e en laatste deel van de Veda’s (Vedanta). De Upanishads
zijn mystieke en filosofische leringen.
Het heilige aantal van de Upanishads
is 108, maar in feite zijn er een paar honderd bekend, waarvan sommige van
betrekkelijk recente datum.
upanayana Initiatie ceremonie voor leden van een van de
drie hoogste varna’s (brahmanen, ksatriya’s , vaisha’s),
waardoor deze tweemaal geboren gelden. Hierbij krijgt men het heilige koord
omgehangen. In feite zijn het alleen de brahmanen die dit upanayama koord blijven dragen.
V
vahana Rijdier
of voertuig van een godheid.
vaidik(a) dharma 'Vedische religie’, een aanduiding van (orthodox)
hindoeïsme.
Vaisha Derde
van de tweemaal geboren varna’s, waartoe met name boerenlandbezitters,
kooplieden en handelaren horen
vaishnava’s Vishnuïeten,
volgelingen van Vishnu, het grootste deel van de hindoes.
Valmiki Auteur
van het Ramayana epos, de eerste
dichter.
Vamana Dwerg,
avatar van Vishnu. Vishnu deed zich
als dwerg voor aan de mythische asura-koning
Bali, die hem als landbezit beloofde
te wilde geven wat hij in drie schreden kon overschrijden. Vamana groeide tot supergigant, stapte in drie stappen over
onderwereld, aarde en hemel, en bevrijdde de mensheid van de asura’s.
Varaha Wild
zwijn, avatar van Vishnu. Toen de aarde ten tijde van een
zondvloed naar de bodem van de oceaan dreigde te worden weggezogen, dook Varaha haar op en bracht haar op zijn
slagtanden weer op haar plaats.
Varanasi Allerheiligste van de 7 oude Indiase
pelgrimsteden. Varanasi (zie: Benares
en Kashi) ligt aan de Ganga in U.P. en wordt avimuktaka, plaats van hoogste
bevrijding genoemd. Veel hindoes
maken een laatste pelgrimage naar Benares
om er te sterven of laten er in iedere geval hun as over de Ganga uitstrooien. De belangrijkste
tempel is de Vishvanatha (Gouden). Benares is vanouds bekend als
kenniscentrum en er zijn ook nu nog de Kashi Sanskrit Vidyapith en de Benares
Hindu University gevestigd.
varna ‘Kleur’,
grootste kastengroep of –kategorie,
waartoe men op grond van geboorte behoort. Het zijn er 4: brahmanen, ksatrya’s, vaisha’s, shudra’s.
De
leden van de drie eerste gelden als tweemaal geboren omdat zij de upanayana initiatie ondergaan. Er is nog
een vijfde kategorie, de kastenlozen of outcasts of dalits.
varnashrama dharma Hindu leer of ‘wet’,de regels of voorschriften
betreffende het kastenlidmaatschap en het familieleven, met name de
levensstadia die men dient te doorlopen, waaraan een hindoe wordt geacht zich te houden.
Varuna Belangrijke
vedische godheid, (tegenhanger van Mitra,
de zon- of (dag)licht). Varuna
belichaamt de duisternis en bestraft zondaars.
Vayu ‘Wind’,
vedische godheid. Zie ook: Pavana.
In
de Purana’s vermeld als vader van Bhima en Hanumant.
Veda Lett. ‘Weten’,
oudste hindoe geschriften uit het 1e
millennium v. Chr, gebaseerd op nog oudere mondeling overgeleverde hymnen. Ze
worden gezien als niet door een persoon opgesteld maar als goddelijke
onthullingen (shruti) aan zieners (rishi).
De hindoe orthodoxie beroept zich bij uitstek op de Veda’s. Ze bestaan uit de samhita’s
(Rig veda:matra’s, Sama veda:melodieëen,
Yayur veda:rituelen, en Athar veda:aanroepingen), de Brahmana’s (details over offerrituelen), de Aranyaka’s en de Upanishads.
De
meeste Veda’s beschrijven hoe men de goden aanroept en hoe men aan ze moet
offeren tot in kleine details. Het belangrijkste deel van de Veda’s is de Rig veda, bestaande uit 1017 hymnen aan gevuld door nog eens 11 valakhilya’s.
Deze zijn nog altijd de basis voor veel hedendaagse hindoe rituelen en wordt sinds jaar en dag door brahmanen niet alleen gelezen maar ook
uit het hoofd geleerd. De Aranyaka’s en
de Upanishads
zijn van meer mystieke en filosofische aard en bestemd voor mensen die zich uit
het maatschappelijk en familie leven hebben teruggetrokken. Vandaar dat met
name de Upanishads als 4e
en laatste deel van de Veda’s als vedanta gelden.
vedanta ‘Eind
van de Veda’, de Upanishads als 4e en laatste deel van de Veda’s, maar ook de meer abstracte en
mystieke filosofie die zich hierop baseert. Kernpunt is de bevrijding van de
cyclus van leven en dood. Hierover zijn talloze commentaren gesystematiseerd in
de brahma sutra’s en vedanta sutra’s, waarop opnieuw talloze
commentaren zijn geschreven, hetgeen ertoe heeft geleid dat er zeker niet
minder dan een tiental vedanta filosofische
hoofdrichtingen of scholen zijn aan te merken.
vidya Kennis,
wijsheid, in de Upanishads
geidentificeerd met inzicht en waarheid, het hoogste doel in ons bestaan, dat naar moksha bevrijding van samsara
leidt.
vina Luit,
attribuut van Sarasvati.
Vishnu Oppergod. Samen met Shiva, een van de twee
belangrijkste godheden van het hindoeïsme,
die op hun beurt samen met Brahma de trimurti, drie-vormige (schepper,
behouder en vernietiger) voor- of samenstellen.
Vishnu is daarbij de behouder. Hij komt telkens als de aarde of
mensenwereld in moeilijkheden raakt om de mensheid te redden, en daarvan wordt
al in de Rig Veda melding gemaakt, Als oppergod verschijnt hij pas in de
Purana’s en de epen. Hij komt als redder steeds in een andere verschijningsvorm
(avatar). Er zijn minstens een tiental avatars
van Vishnu bekend: schildpad, Matsya vis, Vamana wild zwijn, Vamana dwerg,
Narasimha mensleeuw, Parusharam ram met de bijl, Ram , Krishna, Boeddha, Kalki menspaard. Vishnu zelf wordt afgebeeld als donkerblauw, met zijn rijdier Garuda en voorzien van attributen als
een lotus, een knuppel, een rad en een schelp. Zijn wederheft is Lakshmi, maar hij wordt ook wel door
rivergodinnen Ganga en Yamuna vergezeld.
Vishnusharman Auteur van de Pancatantra
(5e eeuw).
Vishva Hindu Parishad ‘Universele Hindoe Vereniging’, opgericht in 1964 door 150 hindoe religieuze leiders in Bombay om hindoe bewustzijn en wereldwijde
samenwerking van hindoes te stimuleren. Tegelijk biedt de VHP een
gemeenschappelijk platform voor hindoes om de religieuze traditie te
moderniseren, maar worden hindoe
politieke partijen ondersteund om hindoes
meer politieke macht te geven in India.
viveka Onderscheidend
inzicht, met name in wat zelf is en niet-zelf, het eeuwige en het
vergankelijke, een voorwaarde voor moksha.
Vivekananda Svami (1863-1902 Narendra Nath Dutt), leerling van Ramakrishna en stichter van de
Ramakrishnan Mission .
Reisde al in 1893 naar het westen om daar de Vedanta filosofie uit te leggen, richtte vele ashrams in India op.
vrat(a) Gelofte,
om te vasten, een pelgrimage te maken, gebeden of mantra’s te reciteren etc.
Vrindaban, Vrindavana Pelgrimsoord in West-U.P. bij Mathura. Het is waar Krishna de gopi’s ontmoette. (Ook: Brindaban)
Vyasa Mythische
wijze, geldt als samensteller van de Veda’s.
W
X
Y
yaksha Halfgod,
lid van een groep wezens die de rijkdomsgod Kubera dienen.
Yama Dodengod.
yama Deugd,
morele plicht.
Yamuna Heilige
rivier in Noord-India, die in Yamunotri
in de Garhwal Himalaya ontspringt en bij Allahabad
(Prayaga) met de Ganga samenstroomt.
Yamunotri Bron van de Yamuna in de Garhwal Himalaya.
yantra Samenstel
van geometrische patronen, hulpmiddel bij visualiseringsmeditatie. Ook: de
meest basale of abstracte vorm van een mandala.
Yashoda Pleegmoeder van
Krishna, vrouw van de koeherder Nanda.
yatra (Pelgrims)reis,
zie: tirth yatra.
yoga ‘juk,
verbinding’, het zoeken van de yogi of yogabeoefenaar naar verbinding met de god(heid) of God, het al, of
het opperste geluk en de hoogste wijsheid. Meestal gaat het tevens om de
verbinding tussen lichaam en geest door ascese en meditatieve oefeningen. Er
zijn vele yoga wegen (marga), zoals: karma-yoga (onzelfzuchtig handelen), bhakti-yoga (devotie), hatha-yoga
(lichaamsbeheersing), jnana-yoga
(wijsheid) en tantrische yoga
(esoterische visualisering) bijvoorbeeld kundalini-yoga.
Het beroemdse geschrift over yoga is
de yoga sutra van Patanjali.
Yoga sutra Korte uiteenzettingen
over yoga van Patanjali (2e eeuw v. Chr.)
yoga tantra Tanrische yoga (tekst), meest bekend is de kundalini sadhana oefening.
Yogananda, Swami (1893-1953 Mukunda Lal Gosh), stichtte de Yogoda Sat Sangha
en reisde naar de VS in 1920, waar hij een eenvoudige vorm van kundalini yoga onderrichtte. Zijn
autobiografie werd beroemd.
yoni Symbolische
voorstelling van de vagina, vaak gecombineerd met lingam. waar de lingam Shiva’s wijsheid en vruchtbaarheid
vertegenwoordigt, staat de yoni voor shakti, de vrouwelijke kracht van Devi.
Yudhishthira Oudste
van de 5 Pandava broers, bekend om
zijn kalmte en rechtvaardigheid, zoon van Yama.
Z